Iwkowa
Rozległa i ludna wieś gminna, położona we wschodniej części Beskidu Wyspowego, na pograniczu z Pogórzem Wiśnickim.Informacje ogólne
Iwkowa to typowa beskidzka ulicówka, rozciągnięta wzdłuż potoku Bela, otoczona jest od północy pogórzańskimi stokami Machulca i Szpilówki, a od południa kulminują nad nią zalesione zbocza długiego grzbietu Sołtysich Gór, ciągnącego się od Rogozowej nad Rajbrotem. Ze względu na atrakcyjne położenie jest ośrodkiem turystycznym i znakomitym punktem wypadowym dla wycieczek pieszych i rowerowych.
Iwkowa liczy 2700 mieszkańców, jest siedzibą gminy, obejmującej również Dobrociesz, Kąty, Wojakową, Połom Mały, Drużków Pusty i Porąbkę Iwkowską. Pod względem administracyjnym należy do powiatu brzeskiego. Nazwa miejscowości wywodzi się wedle tradycji od imienia założyciela wsi, Iwo Odrowąża – kanclerza księcia Leszka Białego.
Iwkowa jest jedną z najstarszych miejscowości we wschodniej części Beskidu Wyspowego. Znaleziska archeologiczne, związane z obecnością i działalnością człowieka w rozległej kotlinie Iwkowej, datują się na okres 2000-1300 p.n.e. (kultura łużycka).
Wieś rozwinęła się w oparciu o przebiegający niedaleko trakt handlowy, wiodący z centralnej Małopolski doliną Dunajca na południe. Pierwotnie na terenie dzisiejszej Iwkowej były prawdopodobnie dwie wsie: starsza, założona wedle tradycji już w XIII w. przez kanclerza księcia Leszka Białego Iwo Odrowąża oraz młodsza, lokowana na mocy przywileju z 1334 r. przez Jadwigę, wdowę po Władysławie Łokietku. O starszej części Iwkowej dokumenty wspominają, że już w połowie XIV w. istniał tu kościół parafialny.
W średniowieczu i aż do XVIII w. była wsią królewską, należała do kasztelani krakowskiej, potem do starostwa sądeckiego. Okoliczne wioski były natomiast własnością miejscowych rodów szlacheckich: Dobrocieskich, Kątskich i Wojakowskich. Po 1772 r. Iwkowa została przejęta na rzecz skarbu austriackiego, a potem sprzedana w ręce prywatne. U progu epoki zaborczej znalazła się w cyrkule bocheńskim, potem (od 1867 r.) przyporządkowana została do powiatu samorządowego w Brzesku.
W okresie międzywojennym (w 1934 r.) przeprowadzono reformę administracyjną i utworzono wówczas gminę zbiorową, obejmująca mniej więcej obszar dzisiejszej gminy.
Atrakcje regionu
• Kościół cmentarny p.w. Nawiedzenia Najświętszej Maryi Panny. Jedna z najcenniejszych i najstarszych drewnianych świątyń gotyckich w tej części Małopolski. Pierwszy drewniany kościół w Iwkowej wzniesiono prawdopodobnie ok. 1398 r., obecny - w połowie wieku XV. Jest to budowla orientowana, zrębowa, do której w XVII w. dobudowano niewielką wieżę o konstrukcji słupowej. Prezbiterium zamknięte wielobocznie, zakrystia znajduje się od strony północnej. Wewnątrz warto zwrócić uwagę na cenną polichromię z 1619 r. namalowaną na miejscu pierwotnej - patronowej, ornamentalnej. W Grupie Ukrzyżowania na belce tęczowej cenny krucyfiks z XV w. oraz rzeźby Matki Boskiej i św. Jana Ewangelisty z wieku XIV. Wszystkie okna są tylko od strony południowej, a unikatem jest gotycki witraż z wizerunkiem Madonny Apokaliptycznej (w świątyni tylko kopia, oryginał w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie). W konstrukcji świątyni interesujące są portale gotyckie. Ołtarz główny i 2 boczne w stylu barokowym, obok ołtarza gotyckie figury z XVI w., kamienna chrzcielnica z XV w.
• Muzeum parafialne ks. Jana Piechoty, znajdujące się na plebanii. Eksponaty zebrane i udostępnione w 1966 r. przez kapłana-pasjonata w trakcie jego duszpasterskiej posługi. Można zobaczyć, między innymi, kolekcję ludowych świątków z kapliczek przydrożnych, stare fotografie, przykłady drobnego rękodzielnictwa ludowego, krzyże. Interesująca jest również kolekcja przedmiotów domowego użytku i sprzętów gospodarskich.
• We wsi Kąty, na południe od Iwkowej, można zobaczyć dwór szlachecki. W obecnej formie pochodzi z pocz. XX w., jego właścicielem był wówczas Jan Sławik, który odkupił zadłużony mająteczek od miasta Krakowa. Wcześniej właścicielami była rodzina Kątskich, a po jej wygaśnięciu Rogoyscy. Dwór jest budowlą dwutraktową, murowaną, na planie prostokąta. Obecnie jest zamieszkiwany przez potomków ostatnich, przedwojennych właścicieli. Obok dwuhektarowy park z aleją grabową i strzegąca wjazdu potężną lipą Soliter. W drzewostanie są również pomnikowe dęby, wiązy oraz cis. Przy wjeździe do kompleksu parkowego, w otoczeniu niewielkich stawów znajdują się ruiny kamiennego spichrza z XVII w. (w późniejszym czasie pełnił on również rolę wozowni i zajazdu pocztowego). Obok dworu stoi figura św. Floriana na kamiennym postumencie, fundacji Leonarda Rogoyskiego, z 1884 r.
• Na stoku Bukowca, górującego od północy nad Iwkową, na tzw. Roli Zięciowskiej znajduje się XVII-wieczna kapliczka św. Urbana, stojąca w miejscu niegdysiejszej pustelni Urbana, ucznia św. Świerada z Tropia. Wewnątrz barokowy ołtarzyk z obrazem Świętego.
• W Iwkowej bardzo prężnie działa występująca w ludowych strojach kapela ludowa „Iwkowianie” oraz Zespół Pieśni i Tańca o tej samej nazwie.
• W Iwkowej działa kilku ludowych twórców, wśród których warto wymienić p. Marka Midę (kowalstwo), p. Bogumiłę Serafin i p. Czesławę Mrowca (hafciarstwo, koronkarstwo) oraz p. Anielę Tobaszewską (plastyka obrzędowa).
Z Kątów koło Iwkowej wywodził się jeden z najwybitniejszych strategów i dowódców polnych Polski siedemnastowiecznej, generał artylerii koronnej Marcin Kątski. Urodził się w Kątach, otrzymał staranne wykształcenie na akademiach w Padwie i Paryżu. Walczył jako żołnierz zaciężny pod słynnym Kondeuszem. Potem poświęcił swe umiejętności w służbie Ojczyzny. Brał udział prawie we wszystkich kampaniach wojennych Polski w drugiej połowie XVII w. Walczył między innymi z Rosjanami, Szwedami, Turkami, Tatarami i Kozakami. Wielokrotnie był ciężko ranny. Dzięki wielkiemu talentowi dowódczemu i sprawnemu kierowaniu artylerią koronną stał się jednym z głównych architektów zwycięstwa Jana Sobieskiego pod Wiedniem. Zaprojektował również jedną z największych twierdz Polski siedemnastowiecznej, tzw. Okopy Świętej Trójcy w widłach Zbrucza i Dniestru. Pod koniec życia pełnił zaszczytne stanowisko wojewody krakowskiego.
Miejscowości
BiałeBrzezna
Chabówka
Chełmiec
Chochorowice
Chomranice
Chyszówki
Czarny Potok
Czasław
Długołęka-Świerkla
Dobra
Glisne
Gruszowiec
Iwkowa
Jaworzna
Jazowsko
Jodłownik
Jurków
Kamienica
Kamionna
Kanina
Kasina Wielka
Kasinka Mała
Klęczany
Kobielnik
Kostrza
Koszary
Krzeczów
Kudłacze
Laskowa
Limanowa
Lipnik
Lubień
Lubomierz
Łącko
Łętowe
Łososina Dolna
Łososina Górna
Łostówka
Łukowica
Marcinkowice
Męcina
Młynne
Mszana Dolna
Mszana Górna
Myślenice
Naszacowice
Nowe Rybie
Nowy Sącz
Pasierbiec
Pcim
Piekiełko
Pisarzowa
Podegrodzie
Poręba
Przyszowa
Raba Niżna
Rabka-Zdrój
Raciechowice
Rajbrot
Rogi
Rozdziele
Siekierczyna
Skrzydlna
Słopnice
Stadła
Stróża (k. Myślenic)
Strzeszyce
Szczawa
Szczyrzyc
Szyk
Świdnik
Świniarsko
Tenczyn
Tęgoborze
Tokarnia
Trzemeśnia
Tymbark
Ujanowice
Węglówka
Wilczyce
Wilkowisko
Wiśniowa
Zalesie
Zasań
Znamirowice
Żegocina
Żmiąca