Myślenice
Niespełna 19-tysięczne miasto powiatowe, rozłożone malowniczo w głębokiej dolinie Raby, do której wpada tu kilka pomniejszych potoków (San, Bysinka, Kobylak), pomiędzy zalesionymi zboczami Chełmu i Uklejny od wschodu oraz Plebańską Górą i Dalinem od zachodu. Przez wschodnią część miasta przebiega popularna ?zakopianka?, za którą, przy drodze do Bochni znajduje się strefa przemysłowa (m.in. takie znane firmy jak ?Vistula? i ?Tele-Fonika?). Na prawym brzegu Raby leży rekreacyjna dzielnica Zarabie. Nazwa wywodzi się prawdopodobnie od imienia Myślimir, którego synowie wedle tradycji byli założycielami miejscowości.Informacje ogólne
Najstarsze wzmianki o Myślenicach pochodzą z 1253 r. i dotyczą tzw. „brony myślenickiej”, czyli systemu przeszkód i umocnień strzegących traktu z Krakowa wzdłuż Raby ku granicy węgierskiej. Pod koniec XIII w. wybudowano na zboczu Uklejny, solidną fortalicję w postaci okrągłej wieży obronnej o grubych murach – czyli stołpu, otoczonej niewysokim wałem ziemnym i masywnym płotem z drewna. Obok strażnicy w obrębie palisady znajdował się drewniany budynek. Przebywająca tutaj niewielka załoga strzegła traktu „solnego”, prowadzącego z Krakowa i Wieliczki wzdłuż doliny Raby na Orawę. Również w XIII stuleciu miała istnieć tutejsza parafia.
Około 1342 r. Kazimierz Wielki nadał miastu prawo niemieckie, oddając tutejsze wójtostwo w ręce prywatne. Miasto, usytuowane pierwotnie prawdopodobnie na południe od dzisiejszego rynku, posiadało skromne fortyfikacje w postaci obwałowań. Świadectwem jego rosnącego znaczenia były wizyty władców, w tym co najmniej trzykrotnie Władysława Jagiełły, który upodobał sobie polowania w okolicznych lasach. W 1424 r. król witał tutaj cesarza Zygmunta Luksemburczyka oraz króla duńskiego Eryka VIII, którzy przybyli na ceremonię koronacyjną królowej Zofii, ostatniej żony Jagiełły.
W 1457 r. Myślenice zostały opanowane przez zbuntowanych rycerzy zaciężnych. Wojska wierne Kazimierzowi Jagiellończykowi przystąpili do regularnego oblężenia, które było prowadzone nieudolnie i nie przyniosło efektów. Buntownicy zburzyli miejscowy kościół, wykorzystując kamienie do obrony. Obsadzili również strażnicę na stokach Uklejny, która po ich wycofaniu się w okolice Dobczyc została z rozkazu króla wysadzona ładunkiem prochowym.
Potomkiem jednego z pierwszych właścicieli wójtostwa był Hanko, protoplasta rodu Jordanów z Zakliczyna herbu Trąby. W XV w. przedstawiciele tego rodu piastowali ważne urzędy w Małopolsce, okazali się też dobrymi gospodarzami. W mieście rozwijało się rzemiosło (m.in. garncarstwo, szewstwo i kowalstwo), dokonano także relokacji wytyczając nowy, obszerny rynek w obecnym miejscu. W latach 1509-13 Mikołaj Jordan wyznaczył na południe od miasta (na Stradomiu) nowe tereny budowy warsztatów rzemieślniczych. Na obrzeżach miasta działała też niewielka huta szkła – jednak słynne „myślenickie szklenice” i puchary wyrabiano w większym i nowocześniejszym zakładzie w niedalekiej Trzebuni. Na wschód od Rynku wybudowano obronny dwór Jordanów, otoczony fosą, nazywany powszechnie „zamkiem myślenickim” (istniał do końca XVIII w.). To tutaj w 1567 r. Mikołaj Rej dedykował ówczesnemu właścicielowi, Wawrzyńcowi Spytkowi Jordanowi III księgę Żywota człowieka poczciwego.
Po śmierci Wawrzyńca Spytka Jordana, na mocy zapisu z 1557 r., miasto z kilkoma okolicznymi wsiami przeszło w zarząd kasztelanii krakowskiej. W XVII w. wskutek wojen i epidemii podupadł handel i znacznie zmniejszyła się liczba ludności. W 1655 r. Myślenice zostały splądrowane i spalone przez oddział Szwedów gen. Douglasa, maszerujący z Lanckorony pod Wiśnicz. Do czasów rozbiorów mieściła się tu siedziba zarządcy dóbr myślenickich, sięgających na południe po Krzeczów. W latach 1769-72 przechodziły tędy oddziały konfederatów barskich oraz ścigający ich kozacy i żołnierze hetmana Branickiego.
W 1633 r. w domu Marcin Grabyszy w Górnej Wsi doszło do cudownego objawienia obrazu Matki Boskiej, który tenże Grabysza ocalił przed spaleniem w czasie szalejącej w 1624 r. w Krakowie epidemii. Obraz w uroczystej procesji przeniesiono do kościoła, gdzie za jego sprawą spływały na wiernych liczne łaski. Do najgłośniejszych cudów należało uzdrowienie niewidomego od urodzenia Aleksandra, syna hetmana wielkiego koronnego Stanisława Koniecpolskiego. Wykonano w tym czasie kilka kopii obrazu, z których jedna (nota bene dużo słabsza pod względem artystycznym) – trafiła do klasztoru kalwaryjskiego i wkrótce, za sprawą licznych łask przerosła sławą myślenicki oryginał. Kult Matki Boskiej Myślenickiej najsilniej rozwijał się w XVII i XVIII w., lecz i dziś miasto pozostaje ważnym, regionalnym sanktuarium.
Na początku okresu zaborów miasto stało się własnością skarbu austriackiego będąc siedzibą tzw. „ekonomii myślenickiej”, utworzonej z dawnych dóbr kasztelanii. W Myślenicach utworzono siedzibę cyrkułu, którą jednakże po pożarze rynku w 1819 r. przeniesiono do Wadowic. W końcu XVIII stulecia wybudowano trakt cesarski, łączący Wiedeń z Lwowem. Jednak ówcześni podróżnicy – m.in. Ludwik Pietrusiński – wspominają miasto jako bardzo zaniedbane, pozbawione nawet tak charakterystycznych dla krajobrazu miasteczek galicyjskich kupców żydowskich. Intensywniej miasto zaczęło się rozwijać w dobie autonomii galicyjskiej – w 1866 r. przywrócono siedzibę powiatu, powstawały liczne organizacje społeczne, wybudowano szpital, magistrat, wodociąg, remizę strażacką i budynek sądu. Kwitła działalność polityczna, szczególnie związana z ruchem ludowym. Najwybitniejszą postacią świata polityki był Andrzej Średniawski z pobliskiej Górnej Wsi, poseł do parlamentu wiedeńskiego, a następnie senator II RP. Powstało kilka zakładów, m.in. browar i słynna fabryka kapeluszy (w 1912 r.).
W 1914 r. front zatrzymał się u bram Myślenic i poza uciążliwościami związanymi z postojem wojska miasto wiele nie ucierpiało. Po odzyskaniu niepodległości miasto pozostało siedzibą powiatu, wchłaniając w 1929 r. Górną i Dolną Wieś (dziś Dolne i Górne Przedmieście) oraz przysiółek Chełm, dawniej należący do Stróży.
W 1936 r. miał tu miejsce „marsz na Myślenice” – skrajnie prawicowa bojówka zorganizowana przez ziemianina z Chorowic koło Mogilan Adama Doboszyńskiego opanowała w nocy z 22 na 23 czerwca posterunek policji, zdemolowała kilka sklepów żydowskich oraz bożnicę. Był to protest przeciwko skrajnej, sanacyjnej polityce ówczesnego starosty Antoniego Basary. Po policyjnym pościgu grupa została rozbita w rejonie Poręby, a po kilku dniach schwytano samego Doboszyńskiego, który został skazany na trzy i pół roku więzienia. Ekscesy zostały nagłośnione w środowiskach żydowskich za oceanem i przyczyniły się do ugruntowania negatywnego wizerunku Polski.
W dniu 5 września 1939 r., po zaciętej, półdniowej obronie przedmieść przez oddziały 12 pułku piechoty miasto zostało zajęte przez wojska niemieckie. Wkrótce rozwinęła się tu konspiracja, związana z obwodem ZWZ-AK „Murawa”. Drukowano tu pracę konspiracyjną, w młynie inż. Jana Hołuja funkcjonowała fabryka granatów. Działalność ta była pretekstem do masowych aresztowań, przeprowadzonych w 1940 i 1944 r. 22.01.1945 r. do Myślenic wkroczyły oddziały 38 Armii gen. Kiryłła Moskalenki.
Po II wojnie światowej miasto rozwinęło się jako ośrodek turystyczny, stanowiący zaplecze rekreacyjno-wypoczynkowe dla Krakowa. Wybudowano kompleks rekreacyjny na Zarabiu, gdzie kursowały z Krakowa specjalne, weekendowe autobusy, powstał również wyciąg krzesełkowy i krótki wyciąg narciarski pod Chełmem. Na wybudowanym jeszcze przed wojną przez inż. Hołuja jazie na Rabie zorganizowano przystań kajakową. W końcu lat 70. XX w. zbudowano nowoczesny dworzec autobusowy i dwupasmową obwodnicę. W ostatnich latach przeprowadzono kompleksową regulację Raby, związaną z budową odcinka drogi ekspresowej na południe od miasta i rozszerzono strefę przemysłową w celu przyciągnięcia nowych inwestorów.
Atrakcje regionu
Warto zobaczyć:
• Ruiny stołpu z XIII w. w rezerwacie „Zamczysko nad Rabą” (w przedłużeniu ul. Zamkowej, przy czerwonym szlaku). Według badań archeologicznych baszta miała 10,2 m średnicy zewnętrznej, 2,5 m wewnętrznej i ok. 6 m wysokości. Wysadzona w powietrze w 1457 r. pozostaje w ruinie.
• Rynek myślenicki i zabytkowy układ urbanistyczny – najstarsze budynki w rynku zgrupowane są w pierzei południowej pochodzą z XVIII i XIX w. – wśród nich zwraca uwagę najstarsza kamienica „Pod Matką Boską” z 1784 r. W pierzei północnej zwraca uwagę budynek magistratu projektu Jana Sas-Zubrzyckiego z 1898 r. Na płycie rynku stoi figura św. Floriana z 1776 r., fontanna „Tereska” z 1893 r. oraz Pomnik Niepodległości, będący rekonstrukcją pomnika zniszczonego przez hitlerowców.
• Kościół parafialny p.w. Narodzenia NMP z 1465 r., pierwotnie gotycki, potem rozbudowywany. Kamienna wieża pochodzi z 1543 r. Kaplice boczne – prawa Matki Boskiej Myślenickiej fundacji hetmana Stanisława Koniecpolskiego (1642-46), lewa fundowana przez mieszczanina Antoniego Obońskiego (1793-94). Wyposażenie kaplic barokowe. Ołtarze: główny Narodzenia NMP oraz boczne MB Różańcowej i Serca Pana Jezusa z XIX w. W kaplicy prawej najcenniejszy zabytek świątyni – cudowny obraz Matki Boskiej Myślenickiej z pocz. XVII w., namalowany przez artystę najprawdopodobniej z kręgu Hansa von Aachena, manierysty i nadwornego malarza cesarza Rudolfa II.
• Kościół cmentarny św. Jakuba na Stradomiu, w południowej części miasta, wybudowany z łamanego kamienia w XV w. w stylu gotyckim, potem częściowo przebudowany. W XIX w. zamieniony był na magazyny wojskowe, później przywrócono jego sakralną funkcję. Przy kościele zabytkowy cmentarz – obok wejścia ciekawa mogiła oficera dragonów zmarłego na zarazę w 1806 r., podczas powrotu wojsk spod Austerlitz, w obrębie cmentarza także kwatery wojenne z 1939 i 1945 r. Obok świątyni dzwonnica z końca XIX w.
• Dawny zajazd z XVIII, tzw. „Dom Grecki” przy ul. Sobieskiego, obecnie ma w nim swą siedzibę Muzeum Regionalne.
• Budynki publiczne: starostwo przy ul. M. Reja – przebudowany gmach z ok. 1780 r., postawiony z cegieł z rozbiórki stojącego niegdyś nieopodal, XVI-wiecznego dworu Jordanów, sąd przy ul. Piłsudskiego (pocz. XX w.), remiza straży pożarnej przy ul. Kościuszki (1911 r.).
• Kamienna kaplica słupowa z 1600 r. przy ul. Daszyńskiego, postawiona w miejscu, gdzie wedle tradycji wymierzano karę luteranom (stąd też popularna nazwa pobliskiego przełomu Raby „Luteranka”). Przy tej ulicy, na granicy Stróży drewniany „amerykański” młyn zbożowy z 1855 r. konstrukcji zrębowej, z przylegającym doń budynkiem mieszkalnym.
• Obelisk z 1767 r. na Szubiennej Górze w północnej części miasta, upamiętniający zaprzestanie wykonywania w tym miejscu wyroków śmierci.
• Kilka willi na Zarabiu z lat 20 i 30 XX w., pamiętających początki kariery turystycznej Myślenic.
DD, PS
Miejscowości
BiałeBrzezna
Chabówka
Chełmiec
Chochorowice
Chomranice
Chyszówki
Czarny Potok
Czasław
Długołęka-Świerkla
Dobra
Glisne
Gruszowiec
Iwkowa
Jaworzna
Jazowsko
Jodłownik
Jurków
Kamienica
Kamionna
Kanina
Kasina Wielka
Kasinka Mała
Klęczany
Kobielnik
Kostrza
Koszary
Krzeczów
Kudłacze
Laskowa
Limanowa
Lipnik
Lubień
Lubomierz
Łącko
Łętowe
Łososina Dolna
Łososina Górna
Łostówka
Łukowica
Marcinkowice
Męcina
Młynne
Mszana Dolna
Mszana Górna
Myślenice
Naszacowice
Nowe Rybie
Nowy Sącz
Pasierbiec
Pcim
Piekiełko
Pisarzowa
Podegrodzie
Poręba
Przyszowa
Raba Niżna
Rabka-Zdrój
Raciechowice
Rajbrot
Rogi
Rozdziele
Siekierczyna
Skrzydlna
Słopnice
Stadła
Stróża (k. Myślenic)
Strzeszyce
Szczawa
Szczyrzyc
Szyk
Świdnik
Świniarsko
Tenczyn
Tęgoborze
Tokarnia
Trzemeśnia
Tymbark
Ujanowice
Węglówka
Wilczyce
Wilkowisko
Wiśniowa
Zalesie
Zasań
Znamirowice
Żegocina
Żmiąca