Pisarzowa
Duża wieś, licząca 1990 mieszkańców, położona u podnóża Wielkiej Góry, grzbietu Litacza i bezleśnego Zbyrka, leżąca na niewielkim dziale wodnym pomiędzy potokami Smolnik i Mordarka. Wiedzie tędy Galicyjska Kolej Transwersalna i lokalna droga z Limanowej do Nowego Sącza.Informacje ogólne
Już we wczesnym średniowieczu przez obszar wsi przechodził szlak handlowy od strony Górnych Węgier w kierunku centralnej Małopolski. Na tzw. „Tobiaszówce” odnaleziono przy budowie bitej drogi kilka monet rzymskich. Wieś była wzmiankowana już w 1335 r. jako królewszczyzna i własnością królewską pozostała aż do zaborów. Było to o tyle ciekawe, że zewsząd otaczały ją wsie duchowne (np. klarysek starosądeckich) i szlacheckie. Wchodziła w skład powiatu sądeckiego. U Jana Długosza w XV w. występuje jako Pyssarska Wyesz. Parafia funkcjonowała tu już prawdopodobnie w XIV w. Zachował się dokument, potwierdzający lokację wsi na prawie magdeburskim. Został on wystawiony w 1472 r., w Korczynie przez króla Kazimierza Jagiellończyka dla Franciszka i Macieja, którym powierzono sołectwo w Pisarzowej, nakazując jednocześnie wydzielenie łanu ziemi dla probostwa i zbudowanie nowego kościoła. Pod koniec XVI w. funkcjonowała tu już niewielka szkoła parafialna, którą wizytował biskup krakowski Radziwiłł, istniał również młyn i karczma, do której dowożono piwo z Nowego Sącza. Podczas wojen szwedzkich mieszkańcy Pisarzowej, Siekierczyny i Przyszowej napadli na Szwedów rozłożonych obozem w sąsiedniej Męcinie. Pobili ich, a ze zdobytych kosztowności zakupili figury religijne do miejscowej świątyni. Po wojnie północnej, która miała miejsce na początku XVIII w. nastąpił czas upadku gospodarczego wsi. Ówczesny proboszcz pisarzowski w tym trudnym okresie rozpoczął budowę nowego kościoła z drewna modrzewiowego. W kronice kościelnej umieścił następującą wzmiankę: „I budowałem szczęśliwie, lubo z wielką turbacją moją, bo nie miałem pomocy znikąd, tylko prawie gdziem co wyprosił, o tem budowałem. A iście wtenczas wielką drogość była y głód ciężki, że ludzie z głodu umierali po drogach, lasach i polach, z chwastów trawę jedli nie mając się czem pożywić, puchli na dysanterie, które się były zagęściły między ludźmi. Za bardzo wiele ludzi w Polszcze umierało..... A też na ten czas bardzo ciężkie i nieznośne były kontrybucje saskie, egzekucje, gdzie z jednego dymu po złotych dwadzieścia i cztery brali...”. U progu epoki zaborczej dawna królewszczyzna Pisarzowa stała się własnością cesarską, jako tzw. dobra kameralne.
Dobra pisarzowskie kupił w 1833 r. baron Maurycy Brunicki, który znany był z ciemiężenia swych poddanych (choć niektóre dokumenty wspominają, że był dziedzicem bardzo dobrym, ponieważ „zawsze znajdował poddanym jakieś zadanie do wykonania”). Należały do niego również sąsiednie wsie Żmiąca, Kobyłczyna, Jaworzna, Krosna i Strzeszyce, z których chłopi musieli chodzić do Pisarzowej odrabiać pańszczyznę. Bruniccy zamieszkiwali w drewnianym dworze, obok którego był piękny, duży ogród i spory kawał lasów. Żona barona Brunickiego Marta (z domu Zimmerówna) zajmowała się ziołolecznictwem, prowadziła małą aptekę i leczyła chłopów. Brunicki poszukiwał w swych dobrach ropy naftowej. W Pisarzowej (gdzie wykonano 6 odwiertów) nie znaleziono większych ilości „czarnego złota”, ale jeszcze w XX w. było w okolicy kilka studzienek, z których prymitywnymi metodami czerpano skalny olej na potrzeby gospodarstw domowych. Jedna z nich znajdowała się na tzw. Niwie, na północnym zboczu grzbietu Kaniny. Natomiast sukcesem zakończyły się próbne odwierty w pobliskich Klęczanach. Z pozyskiwanych tam skromnych zasobów nafty syn Maurycego, Ferdynand wyrabiał wysokiej jakości wazelinę. Do 1871 r. funkcjonował w Pisarzowej niewielki browar. Maurycy Brunicki zmarł w 1874 r., jego żona kilka lat później i zostali pochowani na miejscowym cmentarzu. Majątek zaczęto parcelować i sprzedawać miejscowym chłopom oraz Żydom. Dwór stał się własnością rodziny Tetzlów, potem Potaczów i Konckich, którzy go ostatecznie zburzyli, a sad wycięli i zagospodarowali na pola orne.
Pod koniec XIX w. wieś liczyła ponad 1200 mieszkańców, przeprowadzono wtedy linię kolejową z Chabówki do Sącza, co przyniosło stopniową aktywizację gospodarczą okolicy. Pisarzowa słynęła z uprawy lnu i produkcji sukna, które sprzedawano na jarmarkach w Nowym Sączu i Limanowej. Funkcjonowało kilka warsztatów tkackich, olejarnia, folusz i 5 kuźni. Istniały tu wówczas 4 karczmy prowadzone przez Żydów (m.in. rodziny Lejbów i Sramków). Żydzi zajmowali się także drobnym handlem, rzemiosłem i generalnie zgodnie współżyli z miejscowymi katolikami.
U progu XX w. pisarzowscy kapłani zainicjowali szeroki ruch trzeźwościowy, zaczęły powstawać pierwsze organizacje społeczne, kółka rolnicze i kasy zapomogowe. Prężnie działał Związek Strzelecki, który w momencie wybuchu wojny zmobilizował kilkudziesięciu ofiarnych i patriotycznie nastawionych mieszkańców wsi do wstąpienia do Legionów Piłsudskiego. Oddziały legionowe w czasie kampanii jesiennej 1914 r. kilkakroć przechodziły przez Pisarzową i zatrzymywały się tu na kwaterze, Piłsudski ze swym sztabem nocował na plebanii, w starej szkole i w domu rodziny Górków. W trakcie operacji łapanowsko-limanowskiej pisarzowska szkoła była zamieniona na niewielki szpital polowy.
W czasie II wojny światowej w okolicy bardzo aktywnie działała partyzantka AK. Dezorganizowano ruch kolejowy, atakowano niemieckie kolumny, podejmowano próby uwolnienia więźniów z „pociągów śmierci”, jadących do obozów koncentracyjnych. Miejscowi gospodarze zapisali piękną kartę w ruchu oporu wspierając materialnie partyzantów, chroniąc polskich patriotów oraz Żydów. Ostatnim akordem II wojny światowej w Pisarzowej była ucieczka Niemców, którzy podczas odwrotu wysadzili w powietrze most i stację kolejową, a także podpalili kilka gospodarstw, chcąc opóźnić marsz Rosjan.
Po wojnie wielkie zasługi dla rozwoju kulturalnego i społecznego Pisarzowej położył Antoni Górszczyk, nauczyciel i kierownik tutejszej szkoły, etnograf i miłośnik folkloru. Był skarbnicą wiedzy o Pisarzowej i okolicy, gorącym patriotą, legionistą, uczestnikiem kampanii wrześniowej, organizatorem tajnych kompletów w czasie II wojny światowej.
Atrakcje regionu
Informacje krajoznawcze:
W centrum wsi, nad potokiem, stoi drewniany kościółek parafialny z 1713 r., p.w. św. Jana Ewangelisty, orientowany, budowany na zrąb. Wewnątrz ołtarz główny Matki Bożej Pocieszenia i św. Jana oraz dwa boczne z końca XVII w. Z tego samego okresu pochodzi chrzcielnica kamienna w Kaplicy Różańcowej. W wyposażeniu obrazy św. Antoniego Padewskiego, św. Izydora i św. Józefa z XVII i XVIII w. Z tyłu za kościołem stoi ładny ołtarz polowy, dookoła świątyni rośnie kilka pomnikowych lip i mur z końca XIX w. Przed kościołem pomnik poległych w latach 1914–18. Obok kościoła, w budynku dawnej „organistówki” funkcjonuje niewielkie muzeum parafialne, prezentujące zbiory o charakterze historycznym i etnograficznym.
Powyżej kościoła (ok. 100 m), w niewielkim budyneczku po lewej stronie, znajduje się Izba Regionalna z wystawą poświęconą kulturze materialnej i historii mieszkańców Pisarzowej i okolic. Kustoszem Izby jest p. Weronika Liberda (piętrowy dom naprzeciwko Izby), która z wielkim zaangażowaniem prowadzi placówkę, chętnie opowiadając turystom o miejscowych ciekawostkach (tel. 18/332 81 44).
W Pisarzowej działa regionalny zespół „Pisarzowianie”, prezentujący kulturę ludową Lachów Limanowskich. Kierownikiem i dobrą duszą zespołu jest wspomniana wyżej pani Liberda oraz jej córka, która jest instruktorem tańca.
Pozostałością po starej, drewnianej zabudowy jest kilka zagród lachowskich. Jedna z najstarszych (obejście gospodarcze) znajduje się powyżej kościoła, na tzw. Raczkówce, obok zakładów „Emiter”. W tej części wsi rośnie też prastary dąb – pomnik przyrody.
W górnej części wsi (przy wąskiej asfaltówce wiodącej spod kościoła na północ), w cieniu 2 starych lip znajduje się cmentarz morowy z czasów epidemii cholery w połowie XIX w., kiedy to zmarło ponad 100 mieszkańców. Przy tej drodze można zobaczyć również XIX-wieczny kamienny spichlerz.
W Pisarzowej można zobaczyć kilka ciekawych kapliczek:
• W środkowej części wsi ceglana kapliczka św. Jana Nepomucena, wystawiona przez Władysława Zimonia.
• We wnęce muru cmentarnego znajduje się figura Matki Boskiej Bolesnej – Piety
• Na parceli rodziny Zbosiów stoi kaplica Matki Boskiej Różańcowej, gdzie wiosną odbywają się nabożeństwa majowe.
W Pisarzowej urodził się w 1931 r. ksiądz Józef Górszczyk – kapłan, turysta, fotografik. Po otrzymaniu święceń kapłańskich został wikariuszem w miejscowości Maciejowa koło Jeleniej Góry. Kochał góry, wędrując utrwalał ich piękno w fotografiach. W 1964 r., podczas nabożeństwa został zaatakowany siekierą przez jednego z parafian i wkrótce zmarł z powodu odniesionych obrażeń. Ostatecznie pochowano go w rodzinnej Pisarzowej, a miejscową szkołę nazwano jego imieniem.
Tradycje starego rzemiosła podtrzymuje w Pisarzowej p. Władysław Raczek, którego pasją jest kowalstwo i malarstwo. Pan Władysław zaprasza do swojej kuźni na warsztaty i pokazy, bierze również udział w ogólnopolskich wystawach i przeglądach. Kontakt: Pisarzowa 282, tel. 18 332 82 82.
Wśród twórców ludowych, działających w Pisarzowej warto jeszcze wymienić Bernadettę Michalik i Julię Gomółkę (koronkarstwo, hafciarstwo), malarza K. Kuczaja oraz p. Józefa Liptaka (stolarstwo).
Miejscowości
BiałeBrzezna
Chabówka
Chełmiec
Chochorowice
Chomranice
Chyszówki
Czarny Potok
Czasław
Długołęka-Świerkla
Dobra
Glisne
Gruszowiec
Iwkowa
Jaworzna
Jazowsko
Jodłownik
Jurków
Kamienica
Kamionna
Kanina
Kasina Wielka
Kasinka Mała
Klęczany
Kobielnik
Kostrza
Koszary
Krzeczów
Kudłacze
Laskowa
Limanowa
Lipnik
Lubień
Lubomierz
Łącko
Łętowe
Łososina Dolna
Łososina Górna
Łostówka
Łukowica
Marcinkowice
Męcina
Młynne
Mszana Dolna
Mszana Górna
Myślenice
Naszacowice
Nowe Rybie
Nowy Sącz
Pasierbiec
Pcim
Piekiełko
Pisarzowa
Podegrodzie
Poręba
Przyszowa
Raba Niżna
Rabka-Zdrój
Raciechowice
Rajbrot
Rogi
Rozdziele
Siekierczyna
Skrzydlna
Słopnice
Stadła
Stróża (k. Myślenic)
Strzeszyce
Szczawa
Szczyrzyc
Szyk
Świdnik
Świniarsko
Tenczyn
Tęgoborze
Tokarnia
Trzemeśnia
Tymbark
Ujanowice
Węglówka
Wilczyce
Wilkowisko
Wiśniowa
Zalesie
Zasań
Znamirowice
Żegocina
Żmiąca