Rabka-Zdrój
Miasteczko uzdrowiskowe (13,2 tys. mieszkańców) położone w uroczej kotlince na pograniczu Gorców i Beskidu Wyspowego. Razem z sąsiednimi miejscowościami- Rdzawką, Ponicami i Chabówką - tworzy niewielką gminę.Informacje ogólne
Stanowi ważny ośrodek turystyczny, letniskowy i rekreacyjny, a funkcjonujące tu źródła lecznicze i łagodny mikroklimat stawiają Rabkę w rzędzie największych polskich uzdrowisk. Szczególnie dobre wyniki osiąga się tutaj w leczeniu wszelakich schorzeń dzieci, stąd też Rabka uzyskała zaszczytny tytuł „Miasta Dzieci Świata”.
Sprzyjająca zaludnieniu dolina Raby została zasiedlona w ramach kolonizacji prowadzonej przez cystersów szczyrzyckich, którzy od wojewody krakowskiego Teodora Gryfity otrzymali upoważnienie do prowadzenia akcji osadniczej na tzw. „terytorium ludźmierskim”. Dokument księcia Bolesława Wstydliwego z 1254 r. potwierdza te nadania, wymieniając jednocześnie po raz pierwszy nazwę miejscowości „sal in Rapschyca”. Dokument ten znamy co prawda dopiero z piętnastowiecznych przekazów Jana Długosza, ale dowodzi on, że od najdawniejszych czasów w lokalnych źródłach eksploatowano cenne solanki. Rosnące znaczenie osady spowodowało wydanie aktu lokacyjnego przez króla Kazimierza Wielkiego w 1364 r., który zezwalał Mikołajowi z Ujścia na założenie wsi położonej pomiędzy rzekami Słonką, Kasinką i Rabą, wedle przepisów prawa magdeburskiego. Pod koniec XV w. Rabka weszła w skład parafii w Mszanie Dolnej, niedługo później właścicielami wsi i okolicznych terenów zostali Jordanowie herbu Trąby. Za ich sprawą - a zwłaszcza na skutek starań Wawrzyńca Spytka Jordana, kasztelana krakowskiego - w Rabce powstała osobna parafia i zbudowano pierwszy kościół w roku 1565. Jednym z rabczańskich proboszczów, którzy na trwale wpisali się do dorobku nauki polskiej był prof. Szymon Petrycy, który przetłumaczył na język polski dzieła Arystotelesa. W XVI -XIX w. właścicielami Rabki byli m.in. Zebrzydowscy, Przyłęccy, Konopniccy, Wielopolscy i Zubrzyccy. Na ten okres datuje się również zwiększone zainteresowanie miejscowymi źródłami, z których dawno już korzystała miejscowa ludność lecząc pospolite choroby. Sól była towarem niezwykle pożądanym toteż w 1568 r. król Zygmunt August wydał pozwolenie na poszukiwania i kopanie soli w okolicach Rabki. Zadanie to realizował Jerzy Grossman, mieszczanin oświęcimski, a później Marcin Konopnicki. Większych pokładów nie znaleziono, za to powstały warzelnie, dzięki którym można było uzyskiwać sól z miejscowych cieków wodnych.
Początek kariery uzdrowiskowej i zwiększającego się zainteresowania miejscowymi źródłami wiąże się z postacią prof. Józefa Dietla, wybitnego polskiego balneologa i badacza karpackich źródeł mineralnych. Działając na zlecenie właściciela Rabki Juliana Zubrzyckiego, ustalił skład chemiczny rabczańskich źródeł, wykazując, że zawierają one leczniczy jod, brom i chlorek sodu w ilościach, które stawiają je na czołowym miejscu w Europie. Wyniki tych badań potwierdziła Akademia Wiedeńska. Od lat sześćdziesiątych XIX w. rozpoczęto budowę pierwszych urządzeń zdrojowych, tzw. „Łazienek”, powstały liczne hoteliki i pensjonaty, udrożniono zasypane przez Austriaków źródła „Maria”, „Rafaela”, „Krakus”, „Kazimierz”. Status uzdrowiska Rabka uzyskała w 1864 r., a rozwojowi miejscowości i napływowi kuracjuszy sprzyjało uruchomienie Galicyjskiej Kolei Transwersalnej oraz ogólny trend do wyjazdów turystycznych, związany z „odkryciem” Zakopanego i Podhala. Równocześnie rozwijały się miejscowe rzemiosła, zwłaszcza garncarstwo, Rabka słynęła również z rzeźbiarstwa w drewnie i wyrobu świątków ludowych. Przejęcie uzdrowiska przez rodzinę Kadenów pod koniec XIX w. oraz odzyskanie przez Polskę niepodległości spowodowało, że Rabka stała się kurortem o międzynarodowej renomie, zwłaszcza w leczeniu chorób dziecięcych. Rozporządzeniem prezydenta I. Mościckiego z 1928 r. uzdrowisko rabczańskie wraz z sąsiednimi wsiami zostało objęte ochroną prawną w celu zachowania jego przyrodniczych i leczniczych walorów. Co roku przyjeżdżało tu kilkanaście tysięcy kuracjuszy.
W okresie okupacji hitlerowskiej Rabka stała się zapleczem dla zbrojnego podziemia, przez pewien czas rezydował tu nawet sztab Inspektoratu ZWZ-AK z Nowego Sącza. Liczne „wsypy” konspiracyjne z lat 1941–42 stały się jednak przyczyną rozbicia struktur podziemnego państwa. W Rabce i w okolicznych lasach dynamicznie rozwijała się partyzantka, przeprowadzono wiele błyskotliwych akcji zbrojnych przeciwko okupantowi. Luboń Wielki był nawet nazywany „Polską Górą”, z racji silnego nasycenia oddziałami partyzanckimi. Rozwijało się również tajne nauczanie, którego zręby tworzyła Zofia Sutorowska. Ksiądz Stanisław Dunikowski, działacz konspiracyjny, organizował w ramach PCK pomoc dla najbardziej poszkodowanych. Okupacja niemiecka zakończyła się z chwilą wkroczenia oddziałów Armii Sowieckiej pod koniec stycznia 1945 r.
Najważniejszym wydarzeniem w powojennej historii Rabki było nadanie jej praw miejskich w 1953 r. W późniejszych latach gruntownie zmodernizowano układ komunikacyjny zdrojowiska, zbudowano sieć instalacji sanitarnych i wodociągowych, powstały nowe sanatoria i centra rehabilitacyjno-lecznicze. Aktualnie do Rabki przybywa rocznie kilkanaście tysięcy kuracjuszy i turystów, znajduje się tutaj kilkanaście budynków sanatoryjnych i szpitalnych wyposażonych w nowoczesny sprzęt leczniczy. Dzieci leczą tu głównie astmę oskrzelową, nieżyty alergiczne i przewlekłe schorzenia górnych dróg oddechowych, choroby reumatyczne i cukrzycę dziecięcą. W uzdrowisku funkcjonuje 9 źródeł mineralnych, z których najbardziej wydajne to: „Bolesław”, „Warzelnia” i „Rabka 19”. Okolice Rabki charakteryzują się również niezwykle korzystnym bioklimatem, wysokim nasłonecznieniem, łagodnymi wiatrami i prawie całkowitym brakiem mgieł.
Atrakcje regionu
Informacje krajoznawcze:
1. Najcenniejszym zabytkiem Rabki jest piękny, drewniany kościółek p.w. św. Marii Magdaleny. Został on zbudowany w latach 1600–1606, na miejscu poprzedniego, zniszczonego najprawdopodobniej przez pożar lub powódź. Od 1936 r. funkcjonuje w nim Muzeum Etnograficzne im. Władysława Orkana z bodaj największą w Polsce wystawą świątków ludowych. Funkcje sakralne starej świątyni przejął znajdujący się nieopodal, nowy kościół murowany. Stary kościółek jest wspaniałym przykładem ludowej sztuki ciesielskiej. Został wykonany z drewna modrzewiowego, opartego na kamiennych fundamentach. Zarówno dach, jak i ściany pokryte są gontem. W 1774 r. dokonano częściowej przebudowy świątyni, dodając dzwonnicę z kopułą o dwóch baniach barokowych. We wnętrzu znajduje się polichromia, wykonana przez księdza Antałkiewicza na początku XIX w. Z tego okresu pochodzi także drewniany ołtarz główny, przedstawiający Św. Trójcę. Ołtarze boczne i organy są nieco starsze i pochodzą ze schyłku wieku XVIII. Wokół kościółka rosną wspaniałe drzewa zabytkowe zasadzone w XVII w. (dęby i lipy), a w okalającym murku znajdują się stacje drogi krzyżowej.
2. Obok kościoła stoi budynek „organistówki” z 1860 r., przeniesiony spod kościoła w Niedźwiedziu, gdzie pełnił funkcję karczmy.
3. W centrum Rabki na ul. Zdrojowej znajduje się kościół p.w. św. Teresy (dawna kaplica zdrojowa) zbudowany ze składek wiernych w 1928 r. Po II wojnie światowej posługę kapłańską pełnił tutaj ks. Mieczysław Maliński, przyjaciel i biograf Jana Pawła II.
4. W Rabce można zobaczyć kilka starych obiektów uzdrowiskowych, pamiętających jeszcze XIX wiek. Są to wille „Kazimierz”, „Anioł”, „Pod Trzema Różami”, czy willa „Luboń”.
5. W Rabce działa Państwowy Tatr Lalek „Rabcio”, który powstał w 1949 r. jako maleńki teatrzyk kukiełkowy. W ciągu kilkudziesięciu lat istnienia odniósł wiele sukcesów artystycznych, występował na scenach całego świata m.in. w Szwecji, Niemczech, Hiszpanii, Meksyku i Jugosławii. Uprawia różne formy sceniczne (baśń, kabaret, musical) i najchętniej przedstawia je najmłodszym rabczańskim kuracjuszom oraz dzieciom z okolicznych miejscowości.
6. W parku rozrywki „Rabkoland”, przy ul. Podhalańskiej, znajduje się Muzeum Orderu Uśmiechu, w którym prezentuje się pamiątki związane z kawalerami tego odznaczenia.
7. Naprzeciw stacji kolejowej stoi jedyny w Polsce pomnik św. Mikołaja.
8. Tradycje dawnego rzemiosła w Rabce i sąsiedniej Skomielnej Białej podtrzymują p. Edward Gacek i Adam Kościelniak (pracownia garncarska) oraz Waldemar Kuniczuk i Zygmunt Wojtowicz (rzeźba ludowa).
Miejscowości
BiałeBrzezna
Chabówka
Chełmiec
Chochorowice
Chomranice
Chyszówki
Czarny Potok
Czasław
Długołęka-Świerkla
Dobra
Glisne
Gruszowiec
Iwkowa
Jaworzna
Jazowsko
Jodłownik
Jurków
Kamienica
Kamionna
Kanina
Kasina Wielka
Kasinka Mała
Klęczany
Kobielnik
Kostrza
Koszary
Krzeczów
Kudłacze
Laskowa
Limanowa
Lipnik
Lubień
Lubomierz
Łącko
Łętowe
Łososina Dolna
Łososina Górna
Łostówka
Łukowica
Marcinkowice
Męcina
Młynne
Mszana Dolna
Mszana Górna
Myślenice
Naszacowice
Nowe Rybie
Nowy Sącz
Pasierbiec
Pcim
Piekiełko
Pisarzowa
Podegrodzie
Poręba
Przyszowa
Raba Niżna
Rabka-Zdrój
Raciechowice
Rajbrot
Rogi
Rozdziele
Siekierczyna
Skrzydlna
Słopnice
Stadła
Stróża (k. Myślenic)
Strzeszyce
Szczawa
Szczyrzyc
Szyk
Świdnik
Świniarsko
Tenczyn
Tęgoborze
Tokarnia
Trzemeśnia
Tymbark
Ujanowice
Węglówka
Wilczyce
Wilkowisko
Wiśniowa
Zalesie
Zasań
Znamirowice
Żegocina
Żmiąca